Lược tính để xem thiếu sắt gây ra bệnh gì?

Thiếu sắt là nguyên nhân gây thiếu máu, từ đó còn gây ra nhiều vấn đề nguy hiểm cho sức khỏe con người. Vậy thiếu sắt gây ra những bệnh lý nguy hiểm như thế nào?

“Sắt rất quan trọng với cơ thể, là thành tố quan trọng tham gia vào quá trình tạo máu và là thành phần của huyết sắc tố có trong hồng cầu và nhiều men khác trong cơ thể. Vi chất này tham gia vận chuyển oxy và cách chất dinh dưỡng đến cho tất cả các tế bào của mọi cơ quan, bộ phận cơ thể”.

Hiện nay, tình trạng thiếu máu phổ biến, đặc biệt là ở phụ nữ, trẻ nhỏ và nó gây ra nhiều ảnh hưởng nghiêm trọng tới sức khỏe. Tuy nhiên, thiếu máu thường khó phát hiện vì nhiều người nghĩ rằng những biểu hiện của bệnh là do làm việc mệt mỏi gây nên.

ThS.BS. Lê Thị Hải, Nguyên Giám đốc Trung tâm khám và tư vấn dinh dưỡng, Viện Dinh dưỡng Quốc gia cho biết: “Để biết cơ thể có bị thiếu máu hay không bạn nên đi xét nghiệm máu để được chẩn đoán chính xác, xét nghiệm đơn giản nhất là định lượng Huyết sắc tố (Hb), lượng Hb giảm thấp hơn mức quy định là bị thiếu máu”.

Thiếu sắt là gì?

Thiếu sắt xảy ra khi cơ thể không có đủ chất sắt – chất có trách nhiệm sản xuất hemoglobin – một loại protein trong các tế bào giúp mang oxy đi khắp cơ thể. Sự thiếu hụt hemoglobim khiến cơ bắp và các mô của bạn hoạt động kém hiệu quả, sau đó dẫn đến thiếu máu.

Cũng giống như khi bị thiếu các chất khác, nếu thiếu sắt, cơ thể sẽ phát ra những tín hiệu thông báo để bạn dễ dàng nhận ra và đi kiểm tra kịp thời. Vậy nên, nếu thấy mình gặp các triệu chứng như thế mà kéo dài thì hãy nghĩ đến khả năng bạn đang bị thiếu sắt.

Những dấu hiệu nhận biết cơ thể thiếu sắt

Cơ thể thiếu sắt sẽ dẫn đến những hệ lụy sức khỏe giảm sút, hoạt động và làm việc kém hiệu quả. Vì vậy, khi cơ thể bạn có những dầu hiệu sau đây chứng tỏ cơ thể đang bị thiếu hụt chất sắt, cần phải bổ sung kịp thời:

Mệt mỏi bất thường:

Mệt mỏi, là một triệu chứng rất phổ biến của thiếu sắt. Điều này là do cơ thể chúng ta thiếu sắt để tạo ra một protein gọi là hemoglobin trong các tế bào máu đỏ – để mang oxy từ phổi đến các bộ phận khác của cơ thể. Khi cơ thể chúng ta thiếu hemoglobin, nó sẽ đóng góp oxy cho các cơ và mô ít đi, dẫn đến mệt mỏi.

Tuy nhiên, mệt mỏi cũng được coi là biểu hiện rất bình thường trong cuộc sống hàng ngày của chúng ta. Vì vậy, đôi khi rất khó để có thể phân biệt sự mệt mỏi bình thường với mệt mỏi là triệu chứng thiếu sắt. Bạn cần chú ý thêm rằng, những người mệt mỏi do thiếu sắt thường có thêm những biểu hiện sau đây nữa: Yếu ớt, mức năng lượng thấp, khó tập trung, làm việc giảm năng suất.

Da nhợt nhạt:

Sắt được sử dụng để tạo ra các tế bào máu đỏ, giúp lưu trữ và vận chuyển oxy trong máu. Nếu bạn có ít hồng cầu hơn bình thường, cơ quan và mô của bạn sẽ không nhận được nhiều oxy như bình thường.

Hemoglobin trong tế bào máu đỏ của chúng ta là những yếu tố mang lại làn da mạnh khỏe, hồng hào. Do thiếu sắt, cơ thể con người không thể được sản xuất đủ hemoglobin cho các tế bào máu đỏ để đưa đến các bộ phận cơ thể, kết quả là làn da trở nên nhợt nhạt.

Nếu bạn không có vấn đề về màu da, bên trong của môi, nướu răng, móng tay, và bên trong mí mắt dưới có màu đỏ ít hơn bình thường thì rất có thể nguyên nhân là do bạn bị thiếu sắt.

Khó thở, đau ngực:

Khó thở hoặc đau ngực, đặc biệt là sau khi hoạt động, là một triệu chứng khác của thiếu sắt. Nguyên nhân là do hemoglobin bị giới hạn trong các tế bào máu đỏ, oxy được phân phối khắp phần còn lại của cơ thể bị giới hạn, theo cách này cơ thể chúng ta cố gắng bù đắp và tạo ra nhiều oxy hơn cho các cơ quan hoạt động bình thường, do đó khiến bạn bị khó thở hay đau ngực.

Chóng mặt và nhức đầu:

Thiếu sắt cũng có thể gây đau đầu hoặc đau nửa đầu. Điều này là do thực tế là không đủ oxy đến não gây ra các mạch máu sưng lên, gây áp lực dẫn đến đau đầu hoặc đau nửa đầu.

Ngoài ra, những người bị thiếu sắt có thể bị chóng mặt và chóng mặt. Khi nồng độ hemoglobin giảm xuống hoặc duy trì không đều đặn, cơ thể trở nên tuyệt vọng trong việc tìm kiếm oxy, từ đó gây ra các triệu chứng này về mặt thể chất. Chóng mặt bắt nguồn từ sự thiếu oxy của não hoặc có thể xuất phát từ huyết áp thấp do oxy hóa kém của tim và mạch máu.

Tim đập nhanh:

Nhịp tim bất thường, còn được gọi là tim đập nhanh, có thể là một triệu chứng khác của thiếu sắt. Điều này là do nồng độ hemoglobin thấp có nghĩa là tim phải làm việc chăm chỉ hơn để mang oxy đến phần còn lại của cơ thể. Điều này có thể dẫn đến nhịp tim bất thường hoặc cảm giác tim đập nhanh bất thường.

Trong trường hợp cực đoan, triệu chứng này có thể dẫn đến suy tim. Nhưng những triệu chứng này thường xuất hiện về sau, những người bị thiếu sắt hay gặp các triệu chứng khác nhau trước khi trải qua nhịp tim đập nhanh.

Tổn thương tóc và da:

Tóc và da được coi là những thứ được nhận oxy ở mức thứ cấp, tức là cơ thể ưu tiên phân phối oxy giới hạn đến các chức năng quan trọng nhất như các cơ quan và mô. Điều này cũng có nghĩa là khi da và tóc trở nên khô và dễ gây hơn thì tức là cơ thể bạn cũng có thể đang bị thiếu sắt.

Sưng, đau nhức lưỡi và miệng:

Biểu hiện của miệng cũng có thể cho chúng ta nhiều manh mối về sức khỏe, thiếu sắt là một trong số đó. Ví dụ lưỡi xuất hiện sưng, viêm hoặc đổi màu thì rất có thể đó là đấu hiệu của sự thiếu hụt sắt.

Trong có thể của chúng ta có một protein gọi là myoglobin – một loại gắn kết với sắt và oxy được tìm thấy trong mô cơ của lưỡi. Nồng độ myoglobin thấp có thể làm cho lưỡi bị đau, nhẵn và sưng. Thiếu sắt cũng có thể dẫn đến khô miệng và đau đỏ ở các khóe miệng.

Móng tay giòn:

Mong tay giòn là một triệu chứng ít phổ biến hơn của tình trạng thiếu sắt và xuất hiện ở giai đoạn muộn của thiếu máu. Ở giai đoạn đầu, mong tay có thể giòn và dễ gẫy. Tình trạng này bắt đầu xuất hiện ở giữa móng tay khi nó lõm xuống và các cạnh được nâng lên để cung cấp cho một hình tròn như một cái muỗng.

Hội chứng chân không nghỉ:

Nồng độ sắt trong máu có thể dẫn đến giảm dopamine – một chất hóa học trong não chúng ta rất quan trọng cho sự vận động và có thể gây ra hội chứng chân bồn chồn. Dopamine hoạt động như một sứ giả giữa não và hệ thần kinh giúp não điều chỉnh và điều phối chuyển động.

Nếu các tế bào thần kinh bị tổn thương, lượng dopamin trong não bị giảm, gây co thắt cơ và các cử động không chủ động. Mức dopamine tự nhiên rơi vào cuối ngày, điều này có thể giải thích tại sao các triệu chứng của hội chứng bồn chồn chân thường tồi tệ hơn vào buổi tối và ban đêm.

Đau bụng và có máu trong nước tiểu:

Sự tán huyết nội mạch, một tình trạng do thiếu sắt, là tình trạng các tế bào máu đỏ bị phá vỡ trong dòng máu và chúng giải phóng sắt sau đó bị thải ra ngoài ra nước tiểu. Điều này đôi khi xảy ra ở những người tham gia tập thể dục cường độ cao, đặc biệt là chạy bộ, và nó có thể gây chấn thương các mạch máu nhỏ ở bàn chân, được gọi là tiểu có máu.

Ngoài ra, có một số dầu hiệu nhận biết cơ thể đang bị thiếu sắt như cảm giác thèm ăn bất thường, lo lắng, bàn tay và bàn chân lạnh hay thường xuyên bị nhiễm trùng.

Nguyên nhân khiến cơ thể bị thiếu sắt

Theo các chuyên gia dinh dưỡng, nguyên nhân của tình trạng trên là do chế độ ăn nghèo sắt, lương thực chính của người dân Việt là gạo – trong khi đó sắt trong gạo cơ thể khó hấp thu. Nguồn thức ăn động vật giàu chất sắt thường không được tiêu thụ thường xuyên và đầy đủ. Khẩu phần ăn chứa nhiều chất ức chế hấp thu sắt như các phytat có trong ngũ cốc.

Bên cạnh đó, cũng phải kể đến tình trạng nhiễm giun móc và các bệnh nhiễm khuẩn. Các nghiên cứu dịch tễ học cho thấy giun móc đóng góp đáng kể vào nguyên nhân thiếu máu thiếu sắt ở Việt Nam. Ngoài ra, các bệnh nhiễm trùng, nhất là nhiễm trùng đường tiêu hoá còn khá phổ biến cũng góp phần dẫn tới thiếu máu, thiếu sắt.

Nguy cơ thiếu sắt gây ra bệnh gì?

Thiếu sắt là nguyên nhân gây ra nhiều chứng bệnh nguy hiểm cho trẻ em, phụ nữ và cả người già, trong đó phải kể đến các chứng bệnh liên quan đến sự suy giảm hệ hô hấp và hệ tim mạch. Các vấn đề liên quan đến tình trạng thiếu sắt gồm có:

Tim mạch:

Thiếu sắt gây ra bệnh gì? Đầu tiên thiếu máu thiếu sắt có thể dẫn đến nhịp tim nhanh hoặc bất thường. Khi đó, tim phải bơm máu nhiều hơn để bù đắp cho sự thiếu oxy mang trong máu khi đang bị thiếu máu. Ở những người bị bệnh động mạch vành nếu không được kiểm soát thiếu máu có thể dẫn đến đau thắt ngực.

Sức khỏe sinh sản:

Thiếu máu tăng nguy cơ đẻ non, tăng tỷ lệ mắc bệnh và tử vong của mẹ và con. Vì vậy, người ta đã coi thiếu máu thiếu sắt trong thời kỳ thai nghén là một đe dọa sản khoa.

Theo Tổ chức y tế thế giới WHO, hiện có khoảng 30% dân số thế giới bị thiếu máu, chủ yếu là thiếu máu do thiếu sắt. Phụ nữ và trẻ em là những đối tượng bị thiếu máu thường gặp nhất. Điều tra của Viện Dinh dưỡng quốc gia cho thấy 36,8% phụ nữ mang thai và 28,8% phụ nữ trong độ tuổi sinh sản tại Việt Nam thiếu máu thiếu sắt.

Trí tuệ:

Thiếu máu do thiếu sắt làm giảm 10-30% năng suất lao động do khả năng tư duy và nhận thức của não bộ đều giảm sút. Điều này được khá nhiều nhà khoa học chứng minh.

Một thực tế được nghiên cứu trên 5.400 em từ 6 đến 16 tuổi, các nhà khoa học Mỹ thấy rằng khi làm bài kiểm tra toán, các em thiếu sắt có khuynh hướng bị điểm dưới trung bình cao gấp hai lần so với các em khác. Các em bị thiếu sắt sẽ kém tập trung, hay ngủ gật trong giờ học, học bài khó nhớ, mau quên. Cơ bắp không đủ ôxy nên các em sẽ mau mệt khi hoạt động thể lực.

Rụng tóc, bong móng:

Hầu hết bệnh nhân bị thiếu máu là do thiếu sắt, có thể khiến cho da bệnh nhân bị nhăn nheo, tóc bị rụng và mỏng, móng tay dễ bị bong. Theo giải thích của các nhà khoa học thì sắt là một chất khoáng chiếm số lượng lớn trong máu. Chức năng quan trọng nhất của sắt là duy trì quá trình tạo ra các hemoglobin (yếu tố tiếp nhận oxy trong máu) và myoglobin (1 dạng của hemoglobin tồn tại trong các cơ).

Khi trong máu thiếu sắt, phần chân tóc cũng sẽ bị ảnh hưởng. Bị thiếu dinh dưỡng, chân tóc sẽ yếu và dễ bị tổn thương hơn, dẫn đến việc tóc dễ bị rụng. Để cân bằng lượng sắt trong máu, cách tốt nhất là cải thiện chế độ ăn uống. Ăn nhiều đồ ăn có chứa chất sắt và các thành phần giúp tăng cường sự hấp thụ sắt để lấy lại sự cân bằng sắt trong máu.

Sự trì trệ trong các hoạt động của cơ thể:

Thiếu dinh dưỡng, mà đặc biệt là thiếu máu, tất yếu hoạt động của cơ thể sẽ không thể được duy trì bình thường. Mọi quá trình hoạt động của các bộ phận trong cơ thể ít nhiều bị kém đi, thậm chí nếu thiếu sắt lâu dài có thể gây rối loạn các hoạt động chức năng trong cơ thể con người.

Cách chẩn đoán chính xác cơ thể đang bị thiếu sắt

Để chẩn đoán thiếu sắt, các bác sĩ có thể làm các xét nghiệm công thức máu để kiểm tra:

– Kích thước và hình dạng hồng cầu: Khi bị thiếu máu do thiếu sắt, hồng cầu sẽ nhỏ hơn và màu nhật hơn bình thường.

– Dung tích hồng cầu: Dung tích hồng cầu tỉ lệ hồng cầu trong máu của bạn. Ở tuổi trưởng thành, tỉ lệ bình thường là từ 38,8% – 50% ở nam và từ 34,9 -44,5% ở phụ nữ. Tỉ lệ này có thể thay đổi theo độ tuổi.

– Lượng hemoglobin: Nếu trong máu thấp hơn bình thường tức là bạn đang thiếu. Lượng hemoglobin bình thường dao động trong khoảng 13,5 – 17,5 g/dl ở nam giới và 12 – 15,5 g/dl ở nữ giới.

– Protein ferrintin: Đây là loại protein giúp cơ thể bạn lưu trữa chất sắt. Lượng ferrintin thấp hơn bình thường tương đương với nồng độ sắt dự trữ trong cơ thể bạn cũng thấp.

Nếu chẩn đoán vẫn chưa rõ ràng, bác sĩ có thể tiến hành xét nghiệm tủy xương. Trong xét nghiệm này, sẽ trích một mẫu nhỏ của tủy xương từ vị trí gần hông và sẽ nghiên cứu nó dưới kinh hiển vi để xác định nồng độ sắt và loại trừ các rối loạn máu có thể gây ra thiếu máu.

Phương pháp dùng để điều trị thiếu sắt

Phương pháp điều trị sẽ phụ thuộc vào độ nghiêm trọng của chứng thiếu máu. Thông thường người bệnh sẽ cần bổ sung thêm sắt từ các nguồn thực phẩm giàu chất sắt, kết hợp với thuốc uống bổ sung sắt săt, bổ máu và sẽ được dùng ít nhất một tuần mỗi lần trong vòng từ 3 – 6 tháng.

Nếu phương pháp bổ sung sắt không làm tăng nồng độ sắt trong cơ thể của bạn, có khả năng chứng thiếu máu ở bạn là do một nguồn xuất huyết hay một vấn đề hấp thụ chất sắt mà bác sĩ sẽ cần phải chẩn đoán thêm. Tùy thuộc vào nguyên nhân, các phương pháp điều trị thiếu máu thiếu sắt có thể bao gồm:

– Thuốc kháng sinh và các thuốc khác để điều trị loét dạ dày tá tràng.

– Phẫu thuật cắt bỏ poly chảy máu, khối u hoặc u xơ tử cung.

– Người bệnh thiếu máu nặng có thể được truyền sắt qua tĩnh mạch hoặc tiếp máu nhanh chóng.

Chế độ sinh hoạt phù hợp cho người thiếu sắt

Những thói quen sinh hoạt và phong cách sống dưới đây sẽ giúp bạn hạn chế diễn biến của thiếu sắt:

– Tái khám đúng lịch hẹn để được theo dõi diễn tiến các triệu chứng cũng như tình trạng sức khỏe của bạn.

– Nghe theo hướng dẫn của bác sĩ, không được tự ý uống thuốc không được chỉ định hoặc tự ý bỏ thuốc trong toa được kê cho bạn.

– Mỗi người cần chủ động bổ sung sắt kịp thời cho cơ thể theo nhiều dạng khác nhau bằng chế độ dinh dưỡng hay uống bổ sung thêm viên sắt ở những đối tượng có nguy cơ cao.

– Trẻ gái vị thành niên và phụ nữ trong độ tuổi sinh đẻ, phụ nữ có thai nên uống bổ sung viên sắt- axít folic hằng ngày theo hướng dẫn của cán bộ y tế. Việc định kỳ tẩy giun, đặc biệt là giun móc đã chứng tỏ có tác động tới cải thiện tình trạng sắt.

– Nhu cầu chất sắt tùy theo mỗi người. Phụ nữ trong độ tuổi từ 19 đến 50 cần 18mg mỗi ngày. Đặc biệt, phụ nữ mang thai cần đến 27mg. Phụ nữ trong giai đoạn cho con bú cần bổ sung 9mg sắt. Ngoài ra, lượng kinh nguyệt cũng ảnh hưởng đến nhu cầu về sắt của cơ thể. Phụ nữ mãn kinh trên 50 tuổi chỉ cần 8mg mỗi ngày.

Các chuyên gia khuyến cáo trẻ em tuổi dậy thì, phụ nữ mang thai là đối tượng cần được bổ sung sắt nhiều nhất, vì lượng máu bị mất đi hàng tháng do chu kỳ kinh nguyệt cần được bổ sung để bù đắp. Khi lựa chọn sản phẩm bổ sung cần chú ý thành phần cần có sắt ở dạng hữu cơ tránh tác dụng phụ, giúp cơ thể hấp thụ tối đa, Acid folic, Vitamin B12 giúp tạo máu và Dầu mè đen giúp nhuận tràng, chống táo bón khi bổ sung sắt cho cơ thể.