Bệnh thiếu máu do thiếu sắt: Nguyên nhân, dấu hiệu và cách điều trị

Có rất nhiều nguyên nhân gây thiếu máu, nhưng thiếu máu do thiếu sắt là nguyên nhân phổ biến trên thế giới, gặp ở mọi vùng miền, tuy nhiên thường gặp ở các nước nghèo, đang phát triển. Bệnh có thể gặp ở mọi lứa tuổi, cả hai giới, nhưng ở phụ nữ độ tuổi sinh đẻ và trẻ em chiếm tỉ lệ cao hơn.

Thiếu máu là thuật ngữ chỉ tình trạng giảm lượng huyết sắc tố (hemoglobin) và số lượng hồng cầu trong máu ngoại vi so với người cùng giới, cùng lứa tuổi và cùng điều kiện sống, gây ra các biểu hiện thiếu oxi ở các mô và tổ chức của cơ thể.

Trên lâm sàng, được coi là thiếu máu khi hemoglobin (Hb) trong xét nghiệm tế bào máu ngoại vi dưới 130g/L đối với nam giới, dưới 120g/L đối với nữ và dưới 110g/L đối với người cao tuổi.

1. Vai trò và nhu cầu của sắt trong cơ thể

Sắt tham gia vào các quá trình chuyển hóa như vận chuyển oxi, tổng hợp ADN,… sắt là một yếu tố vi lượng quan trọng, có mặt ở nhiều tổ chức của cơ thể như hemoglobin (Hb), myoglobin, các enzyme.

Ở người bình thường, khoảng 90% lượng sắt trong cơ thể được tái sử dụng từ hồng cầu già bị phá hủy và giải phóng ra, chỉ khảng 5 – 10% lượng sắt được bài tiết qua nước tiểu, phân và mồ hôi để ra ngoài.

Như vậy, để bù lại lượng sắt bị thất thoát ra ngoài, nhu cầu hàng ngày của cơ thể cần khoảng 5 – 10% (khoảng 1 – 2mg sắt dưới dạng ion) tổng lượng sắt của cơ thể. Lượng sắt này có thể được cung cấp từ thức ăn, đồ uống, các loại thuốc, hoặc thực phẩm bổ sung.

2. Nguyên nhân gây thiếu sắt

• Không cung cấp đủ nhu cầu: gặp ở trẻ em đang trong giai đoạn phát triển, bé gái bước vào tuổi dậy thì, phụ nữ thời kì kinh nguyệt, phụ nữ có thai, sau sinh,…
• Cung cấp thiếu: chế độ ăn không đủ chất, ăn kiêng, ăn chay, nghiện rượu, người cao tuổi,…
• Giảm hấp thu sắt: người viêm dạ dày, viêm ruột, cắt đoạn ruột, thức ăn chứa thành phần giảm hấp thu sắt như tannin, chè, cà phê, đồ uống có ga,…
• Chảy máu mạn tính: loét dạ dày gây chảy máu tiêu hóa, ung thư ống tiêu hóa, bệnh trĩ kinh niên, nhiễm giun, polyp gây thủng ruột, phụ nữ rong kinh, rong huyết,…
• Tan máu trong lòng mạch: bệnh đái ra huyết sắc tố ban đêm
• Rối loạn chuyển hóa sắt bẩm sinh: cơ thể không tổng hợp được transferrin vận chuyển sắt (bệnh rất hiếm gặp).

3. Vì sao trẻ em gái tuổi dậy thì và phụ nữ tỉ lệ thiếu máu lại cao?

• Nhu cầu tăng cao (do kinh nguyệt, mang thai, sinh đẻ,…) nhưng chế độ ăn không cung cấp đủ.
• Nhu cầu sắt cần hấp thu hằng ngày của các em gái trong giai đoạn dậy thì là 2,4mg, nhiều gấp đôi nhu cầu của một em trai cùng lứa tuổi. Tuy nhiên, do khẩu phần ăn hằng ngày của các em hầu như không đổi, chỉ đáp ứng được khoảng 50% nhu cầu sắt của cơ thể, lâu dần sẽ dẫn đến tình trạng thiếu máu thiếu sắt.

4. Hậu quả của thiếu máu do thiếu sắt trong một số trường hợp

1. Đối với trẻ em: thiếu sắt, thiếu máu ảnh hưởng nghiêm trọng đến vấn đề tăng trưởng và phát triển. Thiếu sắt còn dẫn đến việc trẻ dễ bị bệnh tật và nhiễm trùng, vì thiếu sắt ảnh hưởng trực tiếp đến hệ thống miễn dịch của cơ thể.
2. Đối với bé gái tuổi dậy thì đặc biệt trong chu kỳ kinh nguyệt: ở tuổi dậy thì và đặc biệt là bé gái bước vào chu kỳ kinh nguyệt, lượng sắt mất đi nhiều do mất máu qua kinh nguyệt, là yếu tố nguy cơ cao gây thiếu sắt. Trong khi đó, mỗi tế bào hồng cầu có chứa sắt trong hemoglobin có vai trò vận chuyển oxi đến các mô của cơ thể. Vì thế, khi bị thiếu máu thiếu sắt dẫn tới việc hoạt động cơ bắp và chức năng của não bị ảnh hưởng, khiến cho cơ thể luôn mệt mỏi, yếu ớt, da tái nhợt, nhịp tim nhanh hay cáu gắt, đầu óc quay cuồng khó tập trung, kém chú ý, dễ bị kích thích. Kết quả học tập cũng sẽ thấp hơn hẳn với trẻ không bị thiếu máu.
3. Đối với phụ nữ mang thai: thiếu sắt tăng nguy cơ sảy thai, dễ đẻ non, đẻ con nhỏ yếu, dễ bị băng huyết khi sinh, thậm chí có thể dẫn tới tử vong cả mẹ và cả con. Vì vậy thiếu sắt trong thời kỳ thai nghén được coi là một đe doạ nghiêm trọng trong sản khoa.

Thiếu sắt : gây nên các vấn đề về tim mạch, thiếu sắt thiếu máu dẫn đến tim đập nhanh hoặc không đều, điều này có thể dẫn đến hiện tượng suy tim hoặc tim to.

5. Biểu hiện của thiếu máu do thiếu sắt

Tùy theo mức độ và thể trạng của từng người mà biểu hiện khác nhau. Các biểu hiện thường diễn biến qua các mức độ:

•  Mức độ nhẹ: mới có thiếu sắt dự trữ, chưa có thiếu máu, giai đoạn này không có biểu hiện gì cả, không phát hiện được trên lâm sàng, chỉ có thể phát hiện được khi xét nghiệm dự trữ sắt huyết thanh.
•  Mức độ trung bình: thiếu sắt diễn ra trong thời gian dài, ở giai đoạn này bắt đầu có thiếu máu, biểu hiện bằng các triệu chứng như da xanh xao, niêm mạc nhợt, lưỡi nhợt, lông tóc khô, dễ gãy, thiếu tập trung, giảm sức chịu đựng, dễ cáu gắt,…
• Mức độ nặng: giai đoạn này thiếu máu kéo dài, chuyển sang nặng với các biểu hiện như hoa mắt, đau đầu, chóng mặt, hồi hộp, đánh trống ngực, khó thở, thở nhanh, giảm khả năng hoạt động cả về thể lực và trí não, hoạt động gắng sức có thể bị ngất xỉu.

6. Chẩn đoán thiếu máu do thiếu sắt

Chẩn đoán thiếu máu do thiếu sắt dựa vào biểu hiện lâm sàng và cận lâm sàng:

• Về lâm sàng hướng đến thiếu máu do thiếu sắt khi có các biểu hiện như da xanh xao, niêm mạc mắt và lưỡi nhợt, hay bị hồi hộp, đánh trống ngực, đau đầu, hoa mắt, chóng mặt,…
• Để chẩn đoán xác định vẫn phải dựa vào kết quả xét nghiệm máu và sắt huyết thanh. Được coi là thiếu máu do thiếu sắt khi:

       + Lượng huyết sắc tố (Hb) dưới 130g/L (ở nam), dưới 120g/L (ở nữ) trong xét nghiệm tế bào máu ngoại vi

      + Dự trữ sắt huyết thanh (ferritin) dưới 30ng/mL, độ bão hòa transferrin huyết thanh dưới 30%.

7. Điều trị thiếu máu do thiếu sắt

Tùy theo mức độ và cơ địa ở từng người mà có biện pháp điều trị khác nhau. Nói chung điều trị thiếu máu thiếu sắt thực hiện theo nguyên tắc sau:

•  Khuyến khích sử dụng sắt qua đường uống
•  Bổ sung sắt bằng các chế phẩm truyền tĩnh mạch trong các trường hợp thiếu máu thiếu sắt nặng, cơ thể không hấp thu được khi dùng đường uống (như cắt đoạn ruột, cắt dạ dày, bẩm sinh) hoặc là thiếu máu ở những người đang có bệnh mạn tính hoặc nhiễm khuẩn đang tiến triển.
• Truyền máu chỉ đặt ra ở những trường hợp thiếu máu nặng, mất bù.
• Thời gian bổ sung sắt nên tiếp tục thêm 3 – 6 tháng nữa sau khi lượng huyết sắc tố đã trở về bình thường.
•  Phối hợp bổ sung sắt với điều trị nguyên nhân, cần tìm nguyên nhân gây thiếu máu thiếu sắt để điều trị đồng thời với bổ sung sắt.

8. Các chế phẩm bổ sung sắt

Hiện nay có nhiều chế phẩm bổ sung sắt như:

8.1 Dạng uống

– Chế phẩm bổ sung sắt gồm: ferrous sulfate, ferrous gluconate, ferrous fumarate,… Loại này thường dùng với liều 2mg sắt/kg cân nậng/ ngày, dùng liên tục 6 – 12 tháng.

– Lưu ý là nên uống viên sắt vào lúc đói (uống xa bữa ăn). Tác dụng phụ hay gặp là kích ứng đường tiêu hóa, táo bón, phân có màu đen.

– Tốt nhất là nên dùng viên sắt hữu cơ (ferrous fumarate), có nhiều ưu điểm như hấp thu tốt, không gây táo bón, không kích ứng đường tiêu hóa.

8.2 Dạng truyền tĩnh mạch

Chế phẩm bổ sung sắt dạng truyền tĩnh mạch gồm: iron sucrose, iron dextran,… loại này chỉ dùng trong trường hợp thiếu máu thiếu sắt nặng hoặc ở người không hấp thu được qua đường uống, và chỉ được dùng ở cơ sở y tế, không được tự ý sử dụng.

9. TPBVSK Viên sắt hữu cơ Vinh Gia

9.1 Chứa các thành phần quan trọng

TPBVSK Sắt hữu cơ Vinh Gia chứa ferrous fumarate (dưới dạng sắt hữu cơ), acid folic, vitamin B12, vitamin E, kẽm, dầu mè đen.

9.2 Ưu điểm nổi bật

• Sắt dạng ferrous fumarate (sắt hữu cơ) giúp dễ hấp thu, ít tác dụng phụ
• Sản phẩm có chứa Dầu mè đen giúp nhuận tràng, giảm táo bón. Dầu mè chứa omega 3, omega 6, các khoáng chất như magie, selen, canxi cùng với kẽm và vitamin E giúp làm đẹp da, giảm các vấn đề về da ở tuổi dậy thì.
• Sản phẩm có công thức tối ưu, ngoài tỉ lệ sắt và acid folic tiêu chuẩn, còn bổ sung thêm vitamin E, vitamin B12, kẽm, dầu mè giúp tuổi dậy thì có làn da tươi tắn, tăng cường đề kháng.

9.3 Công dụng của TPBVSK Sắt hữu cơ Vinh Gia

• Hấp thu sắt, phụ nữ bị rong kinh, rong huyết, phụ nữ mang thai có nhu cầu cần bổ sung sắt.

9.4 Đối tượng sử dụng

• Người bị thiếu máu, thiếu sắt do mất máu, do chế độ ăn thiếu sắt, do kém hấp thu sắt, phụ nữ bị rong kinh, rong huyết, phụ nữ mang thai có nhu cầu cần bổ sung sắt.

9.5 Cách dùng hiệu quả

• Mỗi ngày uống 1 viên, sau bữa ăn.
• Đối với phụ nữ mang thai, cho con bú: Nên dùng từ khi có ý định có thai, duy trì suốt thai kỳ và kéo dài đến ít nhất là sau sinh 1 tháng.
• Trường hợp bị thiếu máu: Mỗi đợt dùng từ 2-4 tháng.
• Để phòng tránh thiếu máu, thiếu sắt: Mỗi tháng uống 10-15 viên, nên dùng hàng tháng.

Lưu ý:

– Dừng uống nếu mẫn cảm với một trong các thành phần của sản phẩm. Không uống sản phẩm khi đói tránh gây kích ứng; Không uống nưóc chè, sữa, cà phê ngay sau khi uống thuốc vì làm giảm hấp thu sắt.

• Bạn có thể tìm hiểu thêm về sản phẩm mà chuyên gia đã giới thiệu ở trên tại đây

Hãy gọi: 1900.1259 – 0243.993.0899 để được tư vấn hoặc gửi câu hỏi về hòm thư điện tử khoedep@bacsituvan.vn để được các chuyên gia tư vấn chi tiết hơn về  bệnh thiếu máu do thiếu sắt cũng như cách bổ sung sắt an toàn, hiệu quả nhé (miễn phí).